Алсынбаева Рима Шамиловна. Уршакский говор башкирского языка




  • скачать файл:
  • Назва:
  • Алсынбаева Рима Шамиловна. Уршакский говор башкирского языка
  • Альтернативное название:
  • Alsynbaeva Rima Shamilovna. Urshak dialect of the Bashkir language
  • Кількість сторінок:
  • 362
  • ВНЗ:
  • Башкирский государственный педагогический университет имени Мифтахетдина Акмуллы
  • Рік захисту:
  • 2010
  • Короткий опис:
  • Алсынбаева Рима Шамиловна. Уршакский говор башкирского языка : диссертация ... кандидата филологических наук : 10.02.02 / Алсынбаева Рима Шамиловна; [Место защиты: Башкир. гос. ун-т].- Уфа, 2010.- 231 с.: ил. РГБ ОД, 61 10-10/720



    «Башкирский государственный педагогический университет имени
    Мифтахетдина Акмуллы»
    На правах рукописи Алсынбаева Рима Шамиловна
    04201004552
    Уршакский говор башкирского языка


    Специальность - 10.02.02
    Языки народов Российской Федерации
    (башкирский язык)

    LlUv
    Диссертация
    на соискание ученой степени
    кандидата филологических наук
    Научный руководитель:
    доктор филологических наук, профессор Шакуров Р.З.
    Уфа-2010

    Рэсэй Федерацияпы белем биреузеи федераль агентлыгы Мифтахетдин Акмулла исемендэге Башкорт дэулэт педагогия
    университеты
    "Кулъязма хохурында
    Алсынбаева Рима Шамил кызы


    сц 7

    Башкорт теленек ершэк Иейлэше
    Специальность - 10.02.02
    РФ халыктары телдэре
    (башкорт теле)
    Филология фэндэре
    кандидаты дэрэжэИенэ
    диссертация
    Рилми етэксе: филология фэндэре докторы, профессор Р.З.Шэкуров
    ефэ-2010

    Йекмэткеье Инеш
    Халыктын пейлэу теле пэм уны ейрэнеузен. эпэмиэте 3
    бршэк буйы баштсорттары тарихынан 11
    вршэк бассейны топонимияпы 18
    Баштюрт ауылдарынын, этник составы, карталар 27-29
    I булек
    вршэк пейлэшенен. фонетик узенсэлектэре
    1. Ьузынтсылар системапы. Вокализм 30-54
    2. Тартынкылар системапы. Консонантизм 54-78
    3. Беренсе булеккэ Ьырымталар 78-85
    II булек
    Эршзк Ьвйлэшенен морфологии узенсэлектэре
    1.Исем 86-107
    2. Сифат 107-111
    З.Алмаш 111-116
    4. Рэуеш 116-120
    5.Ьан 120-124
    б.Кылым 124-139
    7. Ярзамсы пуз теркемдэре 139-141
    8. Ымлыктар 141-144
    9. бршэк пейлвшенен. синтаксисы 144-146
    Ю.Икенсебулеккэпырымталар 146-148
    II! булек вршэк Иейлэшенен лексик узенсэлектэре
    1. Диалекталь лексиканьщ сиктэшлек характеристикапы 149
    2. Ьейлэштеи диалекталь лексикапындары тарихи т<атламдар....150 З.Диалектизмдарзындвйем характеристикапы 152-156

    4. Диалекталь синонимия пэм омонимия 156-158
    5. Мифик заттар, ышаныузар 159

    Тематик диалекталь лексика
    І.Туганльгк Иэм-коза-теозарыйльгктерминдары 160-166
    2. Усемлектэр исеме 166-173
    З.Ауырыу исемдэре менэн бэйле лексика 173-175
    Этнографик лексика
    1.9й пэм тсорамалдарра бэйле терминдар.... 175-177
    2. Бизэнеу, кейем-гіальїм терминдары 177-181
    3. Кэртэ-тсура, тезэлэш терминдары 182-183
    4. Азык-тулек терминдары 183-189
    5. Туй йолапы менэн бэйле терминдар 189-191
    6. Малсыльгкка бэйле теминдар 191-194

    7. Кейек-к ош.бежэк исемдэре 194-199
    8. Бальгксыльгк менэн бэйле терминдар 199-202
    9. Тэн арзалары менэн бэйле теминдар 202-204

    10. Кеше холко менэн бэйле терминдар 204-206
    11. haya торошо менэн бэйле терминдар 206-207
    12. Мэкэл, эйтемдэр 207-211
    13. 0СЄНС9 булеккэ пырымталар 211-212
    Йомрахлау 213-217
    Бибилиография 218
    Шартлы кыдкартмалар 231
  • Список літератури:
  • Телде hap яклап эзмэ-эзлекле рэуешта ейрэнеу, уны камиллаш-тырыура, удтереуге маііим этаргес булып тора. Яны казаныштар юрарылырынан халыктьщ йэнле пейлэу телен тикшереу мэсьалэларена караранда, куз унынан ситтэ кала килган масьалалар барлыры курена. Шундай хал ителэпе мэсьэлэлэрзен берепе - башк-орт теленен Кеньяк диалект пейлаштере.
    Башкортостанда 54 район, 24 район пэм республиканан ситта ятк-ан Ырымбур елкэпе Тук - Соран, Ьарытау елкэпе Ыррыз-Камэлек буйы башкорттарынын пейлэу телен Кеньяк диалект берлэштерэ. Террито-риянын Рвйат зур булыуы пейлэу телвнда таркаулык зурлырына кил-тергэн. Шура ла бвгвнге кендэ диалект составында дим, тук-соран, урта, пакмар, эйек-пакмар пейлаштере бар.
    бршэк пейлэше фонетика, морфология, лексика елкэпендэ зур рына айырмалыктар булыура карамастан, быраса дим пейлэше тип йеретелде. Дим пейлэшенен. диалект узенсэлеге булып башка пейлэштэрзэн, эзэби телдан айырмалы дейем теркм с урынында сис-темалы рэуешта бета позицияларза ла с интерденталь панрырау тартынкыпы килеуе тора. Q фонемапынын башкорт пейлэштэрендэ кулланыу мэсьэлэлэрен ралимдар асыкланылар.1 Профессор Ж.F.Ken-акбаев с енен терки телдэрзэге с енвнен спирантлашыуы процесында /oh-c/ беренсе кеспез бадкыста катып капран ен тип карай.2
    1. Яруллина У.М. Звуковой состав говора демских башкир. БДС. - Уфа, 1969. Некоторые лексичес¬кие особенности^ говора демских башкир. БЛ. - Уфа, 1966. О лексичесокм своеобразии лемского говора. БД-Уфа, 1963. БаишевТ.Г. Саратов пэм Куйбышев елкэпендэ йэшэусе башкорттарзын пейлэше буйынса кай бер материалдар. ВБФ. 1959. Надергулов У.Ф. Иргизо-камеликские башкиры. - Уфа: Клтап, 199S; Шакуров Р.З. Топонимия бассейна р.Демы. дисс. 1973. Миржаиопа-С.Ф. Юзхиый диалект башкирского языка. М.: Наука, 1979; Азнагулов Р.Г. Языковые особенности башкир Оренбургской области. Канд. дисс. 1972
    2. Кейекбаев Ж,Р. Башкорт диалекттары пзм уларзыц тсрихына -кыскаса инеш. ЕДУ. Рилмн пзма-
    лар. Ill сыгарылыш. Башкорт филология сергтпы, N 2. - 0фо, 1958, 37-80 бб.

    214
    вршэк буйы башхорттарынын пэйлэу телен 30 йылдан ашыу кузэтеу, ейрэнеу, тикшеренеузэр алып барыуыбыз безгэ пейлэш дим пэйлэшенэн айырыла тиган фекер белдерерга мамкинлек бирзе. Тэкдим ителгэн хезмэтебез менэн беренсе тапт<ыр пейлэште «Баштсорт теле-нен аршэк пейлеше» тип атанык.
    - с анан йыш кулланыу аршак пейлэшендэ унын. эйтелешен бер ни тиклем узгэртеугэ алып килган.
    вршэк пэйлэшендэге с вне артикуляция урыны пэм ысулы, тауыш катнашлыры йэИэтенэн эзэби телдэн дэ, дим Иэм башка Нэйлэштэрзэн дэ "кырка айырыла. вида эйткэндэ упкэнэн сыхкан haya агымы тел асты-нан да, естэнэн дэ эрэлэп утэ, тел осон бар ад дэрелдэтеп, тауыш Нызрырып cbiFa Ьэм бер ни тиклем ярым ян/ырау тартынкыра эуерелэ.
    - янрарыу б фонвмаИы интервокаль хэлдэ фрикатив в Иэм ф
    ры, теылымдар узгареше) Кеньятс диалекты Иейлэштэренэн айыры¬
    ла Иэм баигкорттеленентеньях-кэнбайыш Нейлештэре мвнвн бврлвша.1
    - Нузынкылар кулланыу йэИэтенэн а-у, и-а, ы-е(э), э-е-ы тап килеш-терв Нейлэштэ тутс-соран Иейлэшэ менэн якынайта.
    - куп кенэ пуззэрзэ капын Ьэм нэзек эйтелешен параллель -кулла-ныу аршэк Нейлэшен ыррыз-кэмэлек Нейлэше менэн оерлэштереп, ике Нвйлэштен. бороню тгарзэшлеген исбатлай (инеш булеген -кара).
    - о, у Иузынтсыларын •кулланыуза 6OPOHFO форма Иакпанран: бос-тау — «сукно», шома - эз.т. шыма «гладкий, скользкий».
    э: свпрэк - эз.т. свпрэк «тряпка», сэвэ — эт кыуыу ЫМЛЫРЫ, тайэу -эз.т. тейэу «нафузить» п.б.
    - монофтонгыларзыц дифтонгыларра отсшаш торкэмдэргэ кусеше Иейлэш узенсэлеге: шурэлей — эз.т. шурэле, сыуран—эз.т. Иуран п.б.
    - Тулы ирен гармонияНы уткэрелеу зэ диалект узенсэлеге:. мала, -эз.т. селбэрэ «мальки рыб», осорткос - эз.т. caFaH орлоро «семена кле¬на».
    1. Миржанова С.Ф.Южный диалокт башкирского языка. -- М.: Наука, 197S. — с. 248

    215
    ендэренен кушылмапын биреп, бер а? тонок ян^ырау ирен ене в бар-лыкка килэ.
    - Дим пэйлэше (пуз башында а пузынкыпынын иренлэшеуе, дела-
    билизация, монофтонгылашыу, редукция, пуз пэм форма япалышта-
    ры, кылымдар узгэреше) Кеньяк диалекты пейлэштэренэн айыры-ла пэм башкорт теленен. тенья-к-кенбайыш пейлэштэре менэн берлэшэ.1
    - пузынкылар кулланыу йэпэтенэн а-у, и-а, ы-е(э), э-е-ы тап килеш-тэре пейлэште тук-соран пейлэше менан якынайта,
    - куп кенэ пуззэрзэ калын пэм нэзек эйтвлешен параллель кулла-ныу вршэк пвйлэшен ыррыз-кэмэлек пейлэше менэн берлэштереп, ике пейлэштен боронро кэрзэшлеген идбатлай (инеш булеген -кара).
    - о, у пузынкыларын кулланыуза боронро форма пакланран: бос-тау - «сукно», шома - эз.т. шыма «гладкий, скользкий», контор - куныр «коричневатый».
    в: сепрэк - эз;Т. сепрэк «тряпка», севе - эт кыуыу ЫМЛЫРЫ, тейеу -эз.т. тейэу «нагрузить» h.6.
    - монофтонгыларзын дифтонгыларра окшаш теркемдэргэ кусеше пейлэш узенсэлеге; шурэлей - э§.т. шурэле* сыуран - эз.т. пуган h.6.
    - Тулы ирен гармонияпы уткэрелеу за диалект узенсэлеге: меле -эз.т. селбэрэ «мальки рыб», осорткос - эз.т. caFaH орлого «семена кле¬на».
    - Тартынкыларзьщ б~п тап килеше hy? башында пэм уртапында, пуз уртапында м~б, т~с тап килештэре тук-соран менэн берлекте;
    п~с тап килеше тук-соран, урта, кэмэлек пейлэштэре менэн тулы окшашлыкка килтерэ: сэлге, сурэт, сандурас, сызык h.6.
    - т~с тап килеше башка пейлэштэрзэн айыра: тыскан, тесе, батк-
    ыс, кыткыс h.6.

    216
    - пуззерзе кыскартып эйтеуге тенденция кесле. Ьуззеге л соноры, - ртк, -ртк ен кушылмаларынан азаккы т вне кыдкара: оторах - а?.т. олторак, тутырмыш - ез.т. тултырма «домашняя колбаса», сывыркы -эз.т, сыбырткы «кнут», деверке — эз.т. пепертке «метла» п.б.
    - Куплек ялраузарынын фонетик варианттары -лар/-лар, -нар/-нер кила: тацнар, маллар.
    - морфология булегенэн эйалек затлы исемдэрзен. тешам килештэ -ды+ны/-де+не боронро форма — инедене, баладыны, эсэгедене боро-HFQ форма пакланраны ершак пейлаше ерлегенда радпанды.
    - телдэ пуззэрзен. кыдка вариантта кулланыура ынтылыш 6OPOHFO формалар пакланыуын курпэтэ: кай, кадыпай - hopay апмаштары.
    - зат алмаштарынын. эйалек, сыранак килешта узгэреше диалект форма тыузыра: эйалек к. безен, дезец; сыранак к. миннэн, диннэн, ан-нан.
    - хыпымцарзыц кыдка формалары едтанлекле кулланыла. 2-се зат куплектаге формала кулланыу хэберлек категорияпы менэн тап кил-тера: керэшседез, укыусыдыз, сауынсыдыз. Килэсэк замандыц купле-генда лэ кыдка форма Иаклана: идэнмедез, килэдезме, йерейдезме. Бо-OOHFO -пыз/-пез формапы тикшерелеусе пайлэштан ошо ук формала тук-соран пейлэшендэ бар.
    - вршак пвйлэшенец сиктвшлек характеристика^! пейлэштэ
    тубэнгеаризел башкорттары менан окшашлыктарзы асырраярзам итте:
    бакрас- бакрач «медный половник», майымнау- маимнау «переедать»,
    урта пейлэш менэн уртак катлам: эйенде - эйентек, алама — ез.т. сыу-
    ын «плацента», рырылдауык - рырылтауык - эз.т. борарлак «трахея»,
    Кеньяк куршелэре булран юрматы ырыуы менэн уртак катлам: куз ке-
    шеде - ку§ кешепе «зрачок», будка - будка «зоб у птиц», инай - инай
    «мать» п.б. бер укменкебилэИе вэкилдэребуларак, дим пейлэше менэн
    уртаклыктар бета тер катламдарза ла бар: ак тешеу - ак тешву «сто¬
    матит», казан колары/жэкереде —казан колары/жэкереде «»творожные
    1. Миржзнопа С.Ф.ЮжныП диалект 6DUJKHpcKoro языка. - М.*. Наука, 1970.-е. 248

    217
    вареники, бозом - бозым - аз.т. сихыр «порча» h.6.
    вршэк пейлэшенен, фонетика, морфология пэм лексикапыньщ Ырымбур елкэпе тук-соран, Нарытау елкэпе Кемэлек зонапы баштюрт-тарынын фонетика^ морфология, лексмка елкэпендэгв окшашлытсгар бороню тврриториаль квнкуреш бврлеген курпэтвусе дал ил. Шура ла пузлек байлыктарын сагыштырып тикшереу телде усештэ кузатерга, тасуирларра ярзам ита. Профессор Н.Х.Ишбулатовтын Ырымбур елкагіендзге Тук буйы баштсорттарынын. Нам Иарытау елкэпендэ Камэлек буйында йэшэган «искелэр» тип йарателган башкорттарзын теле тик денен "кулланыу буйынса FbiHa дим пейлзшенатсаратыла^ тиган фекере расланды.1 вршэк пейлэше лэ тик с внвн "кулланыу буйынса рына дим пвйлэшенэ "каратып йвретвлде тип естэрга ерлек барлыгын аса алдытс.
    - вршак пейлэшенен У£ лексик диалектизмдары ла кул^ уларзын кайпылары архаизмра ауерелвп, телмэрзэ пассив пузлек запасы бу-лып йерей. Бер теркем диадектизмдар семантикдиалектизмдар япаран пэм башка пейлэштэрзэн, эзэби телдан мэрэнепе менэн айырылран. Ундай семантик диалектизмдарра мисалдар:айсык—байлап тешерелган бизэк, акпаш//ат<баш - аз.т. меньяпра-к, муксай «косметичка».
    Шулай итеп, вршэк пейлэше лексикапыньщ уте сыбарлыгы твньятс-квнбайыш, тенытк-квнсырыш, кеньятс-кенсырыш пейлэштэренен. диалак-таль тсатламдары барль^ын курпэтэ Иэм узенэ гена хаа булг^н лексика формалашыуын исбатлай. Был узенсэлекле лексиканы вршак пейлэше¬нен шэхси лексикапы тип irapapFa мвмкинлек бирэ.
    Рвмумэн алранда, фонетика, морфология, лексика елкепендэге узенсалектэре артеапында тикшерелеусе пейлеште «Башкорт теленен вршак пейлэше» тип каранык.
  • Стоимость доставки:
  • 200.00 руб


ПОШУК ГОТОВОЇ ДИСЕРТАЦІЙНОЇ РОБОТИ АБО СТАТТІ


Доставка любой диссертации из России и Украины


ОСТАННІ СТАТТІ ТА АВТОРЕФЕРАТИ

ГБУР ЛЮСЯ ВОЛОДИМИРІВНА АДМІНІСТРАТИВНА ВІДПОВІДАЛЬНІСТЬ ЗА ПРАВОПОРУШЕННЯ У СФЕРІ ВИКОРИСТАННЯ ТА ОХОРОНИ ВОДНИХ РЕСУРСІВ УКРАЇНИ
МИШУНЕНКОВА ОЛЬГА ВЛАДИМИРОВНА Взаимосвязь теоретической и практической подготовки бакалавров по направлению «Туризм и рекреация» в Республике Польша»
Ржевский Валентин Сергеевич Комплексное применение низкочастотного переменного электростатического поля и широкополосной электромагнитной терапии в реабилитации больных с гнойно-воспалительными заболеваниями челюстно-лицевой области
Орехов Генрих Васильевич НАУЧНОЕ ОБОСНОВАНИЕ И ТЕХНИЧЕСКОЕ ИСПОЛЬЗОВАНИЕ ЭФФЕКТА ВЗАИМОДЕЙСТВИЯ КОАКСИАЛЬНЫХ ЦИРКУЛЯЦИОННЫХ ТЕЧЕНИЙ
СОЛЯНИК Анатолий Иванович МЕТОДОЛОГИЯ И ПРИНЦИПЫ УПРАВЛЕНИЯ ПРОЦЕССАМИ САНАТОРНО-КУРОРТНОЙ РЕАБИЛИТАЦИИ НА ОСНОВЕ СИСТЕМЫ МЕНЕДЖМЕНТА КАЧЕСТВА